Buji Tam Bir Asır Önce İcat Edilmişti
Benzinli bir motorun düzenli olarak çalışması için üç şeye ihtiyaç vardır; hava, yakıt ve buji. Bundan 100 yıl kadar önce Robert Bosch, buluşuna patent almak için başvuru yapmasıyla başladı hikaye. Yüksek gerilimi manyeto tutuşturma sistemi ile birleştirilerek dizayn edilen buji, Carl Benz'in ateşleme sistemindeki en büyük engel olarak tanımladığı parçanın yerini tamamladı.
İlk buji, tam 1000 km’lik bir ömre sahipti. Tabi o zamanlar, düşük hızlı, alçak kompresyonlu benzin motorlarında kullanılıyorlardı. Teknolojinin araçlar üzerindeki gelişimi, bujilerin de gelişmesine neden oldu. Günümüzde kullanılan modern bakır-nikel bujiler tam 25.000 km'lik ömre sahip. Teknoloji, bujilerin kullanım süresini uzatmasına istinaden aslında bu malzemelerin temel fonksiyonunu, 1900'lü yılların başından beri de değiştirmedi. Değişen tek şey emisyon ve servis hayatındaki gereksinimler oldu.
Bujilerin görevleri, zaman içerisinde oldukça genişledi. Yakıt ekonomisi,temizlik, etkili tutuşma, motor ve katalitik konvektörlerin güvenilir bir şekilde çalışması, başlıca rol aldığı konulara dahil oldu. Sıradan bir buji, saniyede 100 kez kıvılcım yaratıyor. Daha ileri gidersek, ömrü boyunca 20 milyon kıvılcım yaratıyor. Bu, asli görevinin zorluk derecesini ortaya çıkarmakta oldukça yeterli aslında.
Bujiler, 1974 yılında devrim sayılabilecek teknolojik gelişmelere uğradı. Bu yıllara kadar bujinin dizaynı ve boyutu, doğru zamanda yeterli sıcaklıkta ve tutuşma rezerv talebine karşılık verebilecek şekilde yapılmıştı. Nikel-krom en çok kullanılan materyaldi. 1974'den sonra motorların emisyon oranlarını azaltmak için getirilen yeni kanunlarla buji de ciddi bir değişime girdi. Bu kanunlar, kurşunsuz benzin kullanımını ve bujinin sık aralıklarda değişimini gerektiriyordu. Ayrıca artık küçük hacimli motorlar diğerlerine oranla daha fazla talep görüyordu. Bu noktada buji dizaynını iki faktör etkiledi. Birincisi kurşunsuz benzin daha yüksek yanma sıcaklığına sahip olduğu için sıcaklık aralığının genişletilmesi ve temizleme sıcaklığının düşük yüklerde erişilebilmesi sağlandı. Böylelikle yüksek yüklerde fazla ısının önüne geçilmesi engellendi. İkincisiyse, bujinin katalitik konvektöre zarar vermesini engellemek amacıyla düzenlenmesiydi.
Sonuç olarak, gelişmiş korozyon ve erozyon dayanıklılığı sunan ve ısıyı transfer edebilme kapasitesi sağlayan yeni materyaller dizayna entegre edildi. Bu materyallerin birisi, bujinin çekirdeği için kullanılan ve nikel kromla kaplanan bakır oldu.Gelecekteki bujilerin, tutuşma ve benzin enjeksiyon sistemlerindeki değişiklikleri, motor boyutundaki küçülmeleri, emisyon oranlarını ve yakıt ekonomisini destekler şekilde gibi tasarlanacağı tahmin ediliyor.
Buji nedir?
İki elektrodu ve porseleni bulunan parçaya buji adı verilir. Asli görevi, yüksek gerilimi, elektrodları arasında kıvılcım şeklinde atlatmasıdır.
Bujinin motordaki fonksiyonu nedir?
Buji, ateşleme enerjisini yanma haznesine taşıyarak elektrotlarının arasında oluşan elektrik atlaması ile sıkışmış hava yakıt karışımının yanmasını sağlar. Sistem, ateşleme bobininin, aküden aldığı elektrik enerjisini ortalama 30 bin Volt değerine yükselterek bujiye aktarması ve uygun zamanda bu yüksek enerjinin bujinin tırnakları (elektrotları) arasında yanmayı başlatıcı kıvılcıma dönüşmesi ile görevini yapar. Yanmanın ideal oluşabilmesi için bujinin yeri çok önemlidir. Buji, ateşleme haznesinde sıkışmış hava yakıt karışımını her şartta en iyi ateşleyebileceği ve diğer faktörlerden etkilenmeyeceği bir yere yerleştirir.
Bujiler ne sıklıkta değiştirilmelidir?
Kullanım şartlarına ve buji tipine bağlı olarak değişiklik göstermekle birlikte, standart bir bujinin 15 bin km sonunda değiştirilmesi gerektiği söylenebilir.
Buji ömrünü kısaltan faktörler nelerdir?
Buji ömrünü kısaltan başlıca etken kötü yakıttır. Bir diğer önemli etken motor sistemindeki ayarların bozukluğudur. Bu ayar bozukluğuna motorun sürekli olarak zengin karışım ile çalışması örnek gösterilebilir. Bujinin kullanım süresini doldurduğu araç kullanırken anlaşılabilir mi?
Aracınız normalden fazla yakıt tüketmeye başlamışsa, tekleme yapıyorsa, deparlarda zorlanıyor ve ilk hareket esnasında yavaş kalkıyorsa, bu sorunlar bujiden kaynaklanıyor olabilir.
Aracımızın bujilerini kendimiz nasıl değiştirebiliriz?
Bujiyi sökmeden önce basınçlı hava veya fırça kullanılarak bujinin çevresi temizlenmelidir. Böylece buji tam olarak söküldüğünde silindir içine istenmeyen parçaların düşmesi önlenmiş olur. Eğer buji çok sıkı ise onu biraz gevşettikten sonra dişli aralarına girecek şekilde yağ ve pas çözücü damlatılmalı, bir süre beklendikten sonra tamamı sökülmelidir. Aksi takdirde silindir kafasına zarar verebilir.
Takarken bujinin ve motorun birbirine temas edecek (öpecek) yüzeylerinin temiz olmasına dikkat edilmelidir. Buji sıkılırken mümkün ise tork anahtarı ile sıkılmalıdır. Tavsiye edilen sıkılma şekli ilk önce buji tam oturana kadar el ile sıkmak daha sonra aşağıda verilen listeye göre tork anahtarı ile sıkmaktır. Tork anahtarı yok ise;
* Yeni bujilerde (düz yüzeyli ve pullu) tam oturuncaya kadar önce el daha sonra anahtar ile 90 derece sıkılmalıdır.
* Kullanılmış bujilerde ise 30 derece sıkılmalıdır.
* Konik yüzeyli bujilerde ise el ile tam oturttuktan sonra 15 derece anahtar ile sıkılmalıdır.
Yukarıdaki hususlara dikkat edilmediği takdirde buji hasar görebilir ve görevini tam olarak yerine getirmeyebilir.
Uzun paso ve kısa paso bujiler arasındaki farklar nelerdir?
Uzun paso ve kısa paso bujilerin görev ve performans olarak aralarında fark yoktur. Motor yapısına bağlı olarak uzun veya kısa paso buji kullanılması gerekir. Ancak, yanlış kullanım, istenmeyen hasarlara sebep olabilir.
Kısa paso buji yerine uzun paso buji kullanılması durumunda buji yanma haznesine doğru çıkıntı yapar ve pistona hasar verebilir. Dişlerde oluşan kömürleşme yüzünden sökmek mümkün olmayabilir ayrıca buji aşırı ısınır.
Uzun paso yerine kısa paso buji takılır ise yanma haznesi içine gerekli uzantıyı yapamaz ve bunun sonucunda gerekli ateşlemeyi yapamaz.
Kendi tırnaklarını temizleyecek gerekli ısıya ulaşamaz ve üstü kurum bağlar.
Özel tip bujilerin motor peformansına ne tür katkıları vardır?
Özel tip bujiler yapıları gereği daha düşük ısılarda çalışabildikleri için aracın soğuk çalışmasında iyi performans gösterirler. Ayrıca kendilerini temizleme ısıları daha düşük olduğundan kirlenme oranları oldukça düşüktür. Yine yapıları gereği üstlerindeki kayıplar oldukça azdır. Özellikle tırnaklarının farklı metaryallerden yapılması kirlenmesini zorlaştırır.Yukarıda belirtilen bu temel farklılıklar buji ömrünü uzattığı gibi yeterli ve düzgün ateşleme ile yakıt tasarrufu, gerçek gücünde çalışma devamlılığı gibi avantajlar sağlar.
Zafer Yangın
www.emok.org
caser adlı üyeden alıntı
