Bir makine mühendisi olarak bu zamana kadar mühendislerin belirlediği bir verinin insanların kafasındaki, hislerindeki duruma göre değerlendirip değiştirmesine karşıydım. HALA KARŞIYIM.
Bu zaman kadar fikrim belirtilen stok lastiğin dışına çıkılmamasıydı. Hala öyle. Fakat arada bir fark var. Kendi kendime sormaya başladım bir kısım takılmaz, ölürsün, lastik temas yüzeyi jantın yüzünden dahada azalacak yok motosikletin yerden yüksekliği değişecek derken, kalın lastik kullanan insanlardan da bir türlü kötü bir görüş gelmiyordu. 3 4 boy büyütenler veya belli bir kalınlıktan sonrasını zorlayanlar hariç herkes pozitif geribildirimlerde bulunuyordu. Yavaş yavaş çevremde gördükçe stok halinden kalın lastiği olan motorları denemeye başladım. Açığını aradığım halde verdiği güzel hissiyat ve güven beni bir araştırmaya sürükledi.
Gelin beraber yukarıda bahsettiğim “Fakat arada bir fark var” cümlesini açalım. Sonuç olarak iki tarafında görüşünü savunmadığımı mühendislik yaklaşımıyla bakmaya çalıştığımı göreceksiniz. Birikim ve fikirlerimi aktarmam bazıları için sıkıcı, bazıları için sürükleyici olabilir. Eğer bütün makaleyi okumamaya karar verirseniz lütfen yorumda bulunmayın.
Bu konu altında karkas yapısı, radyal, bias gibi terimleri geçirmeyeceğim. Öncelikle genel bilgiden başlamak istiyorum 140/70/17 diye tabir edilen lastikte 70 yanak yüksekliği değil yanak yüksekliğinin taban genişliğine oranıdır ve bu orana Aspect Ratio (AR) denir. En boy oranı anlamına gelmektedir.%70 demektir. Yani sadece taban genişlediğinde dahi bu değer düşmektedir. Lastiğin tasarımına göre yanak genişliği de 5-6 mm kadar azalabilmekte. Yere yaklaştığımızı ve bunun yararı zararı hakkında yorum yapan arkadaşlar için; Ortalama lastik diş kalınlığı 3-4 mm arasında belki daha fazladır. Lastik tuttuğu sürece bütün dişi bitirip 4mm aşağıda da motoru sürebilirsiniz. Toplamda 1 cm in altında değişiklik yaratacak bu durumlar sizi riske atmayacaktır. Burda önemli görebildiğim tek bir konu var oda yükseklik azalsa bile stok durumda arka taraf ön tarafın üstündeyse, azaldığında da üstünde kalması gerektiği. Buda yine minimal bir durum.
140 ve 70 değerlerinin değiştiği lastik satın alabilirken. Jant çapı olan 17” değerini değiştiremeyiz. Üretilen her ürün bir standarta bağlı olduğu gibi jantlarında bir standartı var. ISO4249-3 Standartı jant üretimini belirler ve kısıtlar. Ücretli olduğu için buna ulaşamadım. Fakat 17 inç bir motosiklet jantının bu standartta genişliğinin direkt olarak belirlenmemesiyle beraber çokta geniş olmayan belirli bir aralık kısıtlamasına tabi tutulduğu muhtemel. Bu durumdan mütevellit zaten lastik üreticileri 17” bir janta takılacak sport/sport touring/vs/vs gibi lastikleri kısıtlandırıyor. Sonunda /17 yazan ve motorunuzun kategorisinde olan lastiklerin çoğunu kullanabilirsiniz. Aradaki farklar sizi öldürmeyecektir biyerden alıp biyere verecektir aynı tork/hız muhabbeti gibi.
Çoğunu dedim çünkü tabii ki kullanamayacağınız lastikler de var. Bunların seçimine sonra gelicem.
Bakınız Pirelli ROSSO II lastiğini 140/70/17 ve 150/60/17 satışa sunarken sport touring lastiği Sport Demon’ı 140/70/R17 vs 150/70/17 olarak sunuyor. Başka bir sport touring lastiği olan Angel City ise 140/70/R17 vs 150/60/17. Sport touring motoruna lastik alan kişi stok lastiği %60 AR oranına sahip diye 150/70/17 Sport Demon’ı alamaz mı ? Bu parçadan çıkarılacak sonuç;
İkiside 150 taban olduğundan Sport Demon – Angel City örneğinde sadece yanak yüksekliği azaltılmış. Buda lastiğin tasarımsal yapısından dolayı janta takıldığında aynı fiziksel şekillere gelmesi demek. Yada farklı fiziksel şekil fakat farklı bir tasarım, yanlış değil. En baştaki rosso örneği ise sport kategorisinde bir motosiklet kullanıyorsan jantın 17” ise tabanı 150 olsun istiyosan, firma diyor ki benim lastiğim janta takılırken daha az bombelensin benim tasarladığım gibi dursun diye yanak genişliğini kısıyorum. İşte x kadar yanaktan kıstım. Zaten düşecek olan AR oranı biraz daha düştü 60 oldu.
Sağdaki şemadan anlaşılacağı üzere yanak kısalmasının daha geniş janta oturmasına faydası var. Belli bir açıda takip eden yanak yüksekliği kısaltılarak janta sıkıştırılmadan oturtulması sağlanabilir. Lastik üreticileri tabanı genişletirken yanakları küçülterek aynı fiziksel yapıyı yakalayabilir. Lastiğin zemine temas alanının aynı kalması gibi. Taban genişlemesi temas alanını arttırmaktadır.Yanak küçülmesi ise lastik çapının azalmasına neden olacağından çok minimal olarak alanını azaltmaktadır. Aşağıdaki iç içe koyulmuş 2 daire bu konuya referans olabilir.Büyük olan lastiğin temas alanı daha fazladır. Fakat bu fark çok küçük olmakla beraber lastiklerin arasındada bu kadar çap farkı olmayacaktır :D :D
140/70 – 150/60 Karşılaştırması ;
Kalın lastiğin kullanımı sonucu lastikteki çap 1.6 cm küçülecektir fakat yerden yüksekliğiniz 0.8 cm azalacaktır. Kalın teker 1 tur döndüğünde 5 cm daha az yol kat edersiniz. Fakat göstergeniz aynı hızı gösterecektir😊 Çok önemli olmayan kaba hesabıma göre gösterge 90km/h gösterirken siz 87.72 km/h hızla gidiyor olacaksınız. Kalın lastikle gelen performans kaybından bahsedilmesinin 3 nedeninden biri bu. Lastik ile asfalt arasında, lastiği asfalt kabul edeceğimizden çapının düşmeside yakıt tüketimi azaltıyor. Ne kadar mı azaltıyor asla farketmeyeceğiniz kadar… Aynı hızı farketmeyeceğiniz gibi.
2. Nedeni lastik ağırlığının artmasından kaynaklanıyor. Bunun için 3 boyutlu çizim yapıp, programa hesaplatıcaktım gerçek değerin ne kadar küçük olacağını göstermek için fakat lastiğin kesit görüntüsünü bilmiyorum. Burda fark bile olmayabilir. Lastikte sadece 1 cm lik genişlemeden oluşan bir halka eklenirken (düşük bir kütle) aynı zamanda yanakta bir miktar küçülme oluyor. Bu yanaktan ağırlık eksilmesini gösterdiği gibi lastiğin her 1cm kalınlığındaki halkasınında çapının küçüldüğünden madde miktarında azalma olacağını gösterir. Bu olayın 20-26 Nm torkluk motorlarda esamesi okunmamaktadır.
3. Bu neden mi bilmiyorum ama temas yüzey alanı artacağı için sürtünme artacaktır. Buda tekerin milimetrik veya santimetrelik, hissedilen veya hissedilmeyen sarmalarını daha aza indirecektir. Yakıt tüketimini arttıracaktır. (Yanlarken 40 km/h ile dönen lastik, normal sürüşte 40 km/h ile dönen lastikten daha az yakıt yakacaktır. Boşa dönen lastik motoru daha az zorlar. Tutunduğunda ise daha çok) Bu maddede yine komik hesaba katılmayacak ufak değerler içeren bir madde. Yazıyorum bunları çünkü yıllardır her konunun altında yazılıyor bunlar…
140 tan 150 ye geçerken AR’nin 70 ten 60 a düşmesi daha öncede belirttiğim gibi bir çok şeyin etkisine bağlı. Lastiğe bağlı olarak bu değer değişimi yanak küçülmesini veya sabit kabul edilebilecek kadar küçülmesini temsil edebilir. Burda bahsettiğimiz değerler çok minimaldir. 150 ye geçtiğiniz için lastikte motosiklet aksı hizasında minimal bir temas alanı azalması olmakta fakat yatay olarak artış olmakta.
999 satır yazdım öyle olursa böyle olur böyle olursa şöyle olur çokta büyük bi olay değil zaten birbirini dengeler vsvsvs. Fakat şimdi göreceksiniz ki bu hesaplara girmenin hiç gereği yok. En azından R25 için…. Çünkü R25’in stok lastiği jantın kabul ettiğinin alt sınırında.
Şimdi 3 referans motosikletin stok durumlarını inceleyelim.
(RC390'ın jant genişliğide 4.25" değil 4.0" olacak. Tabloyu yanlış hazırlamışım)
Gördüğünüz üzere KTM 4.0” jantına 150 taban takarken YAMAHA 4.5” jantına 140 taban lastik takmış. Düşük bir dilimde etkisi olacak diğer mühendislik ayrıntılarına girmez isek, diyebilirim ki ;
lastik motosiklet sınıfına ve janta göre seçilir. Basıncı ise motosikletin yüklü ağırlığı ve lastik ebatına göre seçilir. Burda ayrı bir tartışma yaratmak istemiyorum BASINÇ DAVASI! ‘nı ayrı bir başlıkta inceleme fikrim var.
Benim burdan çıkardığım 4” - 4.5” aralığına bu iki lastikte takılabilir. KTM nin daha küçük jantına daha büyük lastik takması bir hata mı sizce ? Bence YAMAHA neden IRC ile motosiklet çıkartıyorsa o yüzden 140 lastikle çıkartıyor. KTM neden MICHELİN lastik ile motor çıkartıyorsa o yüzden 150 taban ile çıkartıyor. Biliyorsunuz ki yüksek miktar satışlarda lastikteki bu ufak maddi farklar firmalar için servete dönüşüyor.
Şimdi Jant-Lastik ilişkisi için yayınlanmış universal tablolara bakalım. Verilerin hepsini yabancı kaynaklardan aldım. Bilimsel bir çalışma yapmadığım için kaynak belirtmiyorum.
Günümüzde Metric standartını kabul alıyoruz. Diğerleri için bilgi edinmek isteyen olursa;
Dönelim tablomuza bu tabloda 3.5” – 4” genişliğindeki jantlara 150 taban lastik takılabileceği söyleniyor. Fakat bu universal tablonun şöyle bir ön maddesi var;
Motosiklet lastikleri dünya çapında üretilmektedir. Bundan mütevellit:d boyut tanımlama sistemlerinde farklılıklar vardır. Bu nedenle, aşağıdaki grafik tam olarak değiştirilebilirlik göstermemektedir, ancak genişliklerin ve değiştirme boyutlarının nasıl karşılaştırılacağı hakkında bir fikir verebilir. Bu tablo, en boy oranları% 80'in altında olan lastikler için kullanılmamalıdır.
Bunu bilgilendirme için koydum. Zaten bütün yazı boyunca bir şeyi savunmuyorum. Bir şeylerin diğer şeylere etkisini ve doğru bilinen yanlışları tartışıyorum.
2. Universal tablomuz: https://i.imgyukle.com/2020/05/23/ySbjVc.jpg
Burda ise Aspect ratio değerleriyle beraber daha ayrıntılı bir tablo verilmiş ve 4.25” genişliğindeki janta 150/60 taban öneriliyor (DUKE250,R25,RC390). 17” ibaresini vermemiş çünkü en başta bahsini geçirdiğim üzere 17” değeri bu çaptaki üretilebilecek jant genişliğinin aralığını temsil ediyor.Bu tamamen benim fikrim. ISO Standartı belgesine ulaşamadığım için doğrulayamıyorum.
KTM ve YAMAHA nın çelişkili kararlarından sonra gelin birde meşhur lastik üreticisi PIRELLI’nin kataloğuna bakalım.
Aşağıda ekleyeceğim görüntüler “PIRELLI 2020 MOTORCYCLE TIRE GUIDE” belgesinden alıntıdır.
OnRoad kategorisinden 17” jantlar için olan bölümün bir kısmını ekliyorum. Lastiği üreten marka diyor ki ;
140/70/17 için spor modellerden Diablo Rosso II ‘im var. Bu 3.75” - 4.5” arası genişliğe sahip jantlar için uygundur kullanabilirsin. 3.75” jant için ürettik bence üstünde bi jantta kullan sana kalmış. Yani eğer çok farklı bir mühendislik yaklaşımın yoksa R25 e bunu takma YAMAHA!. Ya da benim edindiğim R25 jant bilgisi yanlış ama KTM 4” jantta 150 kullanıyor.. KTM yede yanlış bakmadıysam birde 150 yi inceleyelim.
150/60/17 için spor modellerden Diablo Rosso II. 4” – 4.5” arası genişliğe sahip jantlarda kullanılabilir. 4.25” jant için ideal. (KTM 4” ve 4.25” jantlarında bu ebatı kullanıyor.)
160/60/17 ise 4.5” jant için ideal 4.5” – 5” arası kullanılabilir. (Bu bilgiye tam tablodan ulaşabilirsiniz.)
Gördüğünüz üzere 4.5” R25 jantına 160 taban lastik takılabilir. Bu çok zorlama olmasada sınırdır. En başta anlattığım bir sürü ıvır zıvırın minik etkilerini düşünmeden gönül rahatlığıyla 150 taban lastiği R25 ime takabilirim. 160 ta takabilirim fakat yatayda temas alanı çok artacağından kıvraklığımı kaybetmek istemem. Memur gibi süreceksem ise bana büyük konfor sağlar özellikle arabaların arasında süzülürken. Bundan sonrası tercih meselesi.
Üreticilerin ve kendi şartlarınızın çapraz kontrolünü yapmalısınız. Burdaki değerler çok farketmemekle birlikte lastik üreticisine göre değişebilir. Hangi lastiğin hangi sıkışmada nasıl davranıp nasıl şekil alacağını onlar biliyor.
PIRELLI’nin full pdfsi için tıklayın.
Bu belgede lastikler için önerilen basınçlara da yer verilmiş. Basınç davasına da mühendislik yaklaşımıyla başka bir konuda değinmek istiyorum ama enerjimi toplamam zaman alacak 😊
Çok daha kısa tutup en geçerli şeyleri sunabilirdim fakat sonradan gerekli olmasa da zamanla araştırdığım, biriktirdiğim, düşündüğüm her şeyi koymak istedim. Bütün makalenin ışığında sizde kendi motorunuzun stok durumuna, teknik verilerine ve üreticilerin kataloglarına bakarak içinize sinen bir karar verebilirsiniz. Benim motorum R25 olduğu için onun üstünden araştırma/hesap,kitap yaptım. Sizde yukarıdaki bilgilerin her birini kendi şartlarınız için irdeleyerek karar verebilirsiniz.
Bu arada bir sitede şöyle bir şeye rastladım :d
“This is a plug and play wide wheel conversion for the Yamaha YZF R25 and R3 sportbikes. This cast alloy mag rim includes the necessary bearings, oil seals and inner spacer that will allow you to fit a much fatter tyre easily without needing to change swingarms or use a conversion kit. Bolts right up to standard rear sprocket and brake disc. We recommend fitting a 160/60/R17 size tyre! or a maximum of 170/60/R17.
Rim weighs 6.4kg
5.0 inch width”
Ekstra parça gerektirmeyen tak/kullan 5” jant satıyorlar:D
Az önce heyecanlandırıp sonra üzücü haberi verdiğim kitle bunu alıp 170/60 ya da 180/55 lastik takabilirler :DDDD Artık neye benzer ne işe yarar bilmiyorum -10 hp :D Ama biliyorsunuzki r25 deler 😊
Buraya kadar okuduysanız teşekkür ediyorum. Aldığım veriler hatalı olabilir ben hatalı olabilirim veya hatalı düşünebilirim. Bu konuları tartışmayı çok isterim görüşlerinizi belirtirseniz üstüne konuşuruz.
Bir cok yerinde "vay anasini" diyerek okudum cahilligimden bazi yerleri bir kac sefer okudum :,D 
baskentli1 adlı üyeden alıntı
