Atatürk'ün Geometri Kitabı

**important22** · 25 Ekim 2015, 21:42

Türkiye Cumhuriyeti'nin kurucusu Gazi Mustafa Kemal Atatürk, bizlere bilim alanında da birçok eser bırakmış ve onlara sahip çıkmamızı ve büyütmemizi istemiştir. Bu eserlerden biri olan ve aynı zamanda Türkçe'nin de gelişmesine katkı sağlayan, Atatürk'ün bizzat kendi yazdığı Geometri kitabını, Ata'mızı saygıyla anarak inceliyoruz.

Cumhuriyetin ilanından sonra hiç durmaksızın devrimler gerçekleştiren ve bu devleti muasır medeniyetler seviyesine çıkarmak isteyen Atatürk, Türk dilinin gelişmesi, özgünlüğünü koruması ve Arapça, Farsça, Fransızca gibi yabancı dillerden arınarak daha anlaşılır bir hale gelmesi için başta Türk Dili Kurumu olmak üzere birçok çalışma yapmıştır ve birçoğunu bizzat kendisi yönetmiştir. Gazi Paşa'nın bu alandaki en büyük eserlerinden birisi de bizzat kendi kaleme aldığı, terimlerin Türkçe halini barındıran, 44 sayfalık Geometri kitabıdır.

Harf inkılabından sonra yeni Türk alfabesi benimsenmiş ve Arap alfabesi artık kullanılmamaya başlanmıştır. Ancak eğitim sisteminde kullanılan kaynaklar hala Osmanlıca terimler ve sözcükler içermekte, bu da öğrenilme açısından güçlük çıkarmakta, öğrencilerin sadece ezberlemesine sebep olmaktadır. Atatürk bu durum için Türk Dil Kurumu'na verdiği emirle kurumun çeşitli bilim dallarına ait Türkçe terimlerini bulmasını ister ve dilde özleşmenin başlamasını sağlar. Bunun ilk ve en güzel örneklerinden biri de Geometri kitabı olmuştur.

Türkçeyi yabancı dillerden arındırmak ve olması gereken seviyeye çıkarmak için oluşturulan bu eser, Türkçenin bir bilim dili olabileceğini göstermiştir. Ayrıca daha anlaşılır bir hale getirmek millet için de büyük kolaylıklar sağlamıştır. Örnek olarak, "Müsellesin, zaviyetan-ı dahiletan mecmu’ü 180 derece ve müselles-i mütesaviyü’l-adla, zaviyeleri biribirine müsavi müselles demektir." cümlesinin "Üçgenin iç açıları toplamı 180 derecedir ve eşkenar üçgen, açıları birbirine eşit üçgen demektir." anlamına geldiğini, bugün Atatürk'ün yazdığı Geometri kitabı ve Türkçe'ye çevirdiği terimler sayesinde öğrenmekteyiz.

Fransızca başta olmak üzere birçok yabancı kaynağı uzmanlarla birlikte inceleyen Atatürk, 1936 yılının kış aylarında, Dolmabahçe Sarayı'nda kitap üzerine çalışmaya başlamış ve 44 sayfalık bir eser ortaya çıkarmıştır. Kitap 1937 yılında Kültür Bakanlığı tarafından yayınlanmıştır ancak kitabın kapağında yazarının Atatürk olduğu belirtilmemiştir. Kitabın ikinci baskısı 1971 yılında tekrar yayınlanmıştır ve günümüzde de hala mevcuttur. Osmanlıca, Arapça, Fransızca kelimelerin Türkçe karşılığını içeren ve boyut, uzay, yüzey, düzey, çap, yarıçap, kesek, kesit, yay, çember, teğet, açı gibi bugün hala kullandığımız terimleri barındıran kitap, Türkçenin bilim dili olabileceğini ve Türkçenin gücünü göstermiştir.

Osmanlıca'da kullanılan bazı Geometri terimlerinin Atatürk tarafından bulunan Türkçe karşılıları:

► Bu’ud - boyut
► mekan - uzay
► satıh - yüzey
► kutur - çap
► nısf-ı kutur - yarıçap
► kavis - yay
► muhit-i daire - çember
► mümâs - teğet
► zâviye - açı
► re’sen mütekabil zâviyeler - ters açılar
► zâviyetan’ı mütabâdiletân-ı dâhiletan - iç ters açılar
► kaaide - taban
► ufkî - yatay
► şâkulî - düşey
► amûd - dikey
► zâviyetân-ı mütevâfıkatân - yöndeş açılar
► va’zîyet - konum
► mustatîl - dikdörtgen
► muhammes - beşgen
► müselles-i mütesâviyü’l-adlâ’ - eşkenar üçgen
► müselles-i mütesâviyü’ssâkeyn - ikizkenar üçgen
► şibh-i münharif - yamuk
► mecmû - toplam
► nisbet - oran
► tenasüb - orantı
► mesâha-i sathiyye - alan
► müştak - türev
► müsavi - eşit
► mahrut - koni
► faraziye - varsayı
► hat - çizgi
► mukavves - eğri
► seviye - düzey
► dılı - kenar
► muvazi - paralel-koşut
► menşur - pürüzma
► hattı mail - eğik
► veter - kiriş
► re’s - köşe
► zaviyei hadde - dar açı
► hattı munassıf - açıortay
► muhit - çevre
► kaim zaviyeli müselles - dikey üçgen
► tamamlıyan zaviye - tümey açı
► murabba - kare
► mümaselet - imsiy
► umumi totale - ökül küre - yüre

Ayrıca bu eser ile Atatürk'ün bilim konusunda ne kadar ilgili olduğunu, verdiği önemi anlayabiliyoruz. Cumhuriyetin en büyük temellerinden biri olan eğitim hayatına büyük, gelecek çalışmalar için bir örnek ve kılavuz niteliğinde bir eser bırakan Gazi Mustafa Kemal Atatürk'ü bir kez daha saygıyla ve özlemle anıyoruz.